تعریف اوراق مضاربه

رئیس اداره نظارت بر انتشار اوراق بدهی سازمان بورس: پیش نیاز توسعه اوراق مالی اسلامی آموزش است

رادفر فرهنگ سازی و آموزش گسترده را از پیش نیازهای توسعه این اوراق مالی اسلامی دانست و بر انجام آن تأكید كرد.

برنامه "گفت و گوی اقتصادی" با موضوع بررسی آسیبها و مزایای فروش اوراق مالی با حضور دكتر مهسا رادفر رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار از آنتن رادیو گفت و گو پخش شد.

رادفر با ارائه تعریفی از اوراق مالی بیان كرد: اوراق مالی اسلامی همان اوراق بهاداری هستند كه بر مبنای عقود اسلامی منتشر می شوند.

وی افزود: شركتها و یا دولتهای كشورهای غیرمسلمان برای تأمین مالی پروژه های خود اوراق قرضه منتشر می كنند و به ازای پولی كه می گیرند بهره می دهند اما از آنجاییكه این مسئله در كشورهای اسلامی ایراد شرعی دارد كشورهای اسلامی اوراق بهاداری تعریف كردند كه بر مبنای عقود اسلامی و مورد تأیید اسلام باشد.

رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بدهی سازمان بورس و اوراق بهادارخاطرنشان كرد: موضوع تأمین مالی و استفاده از سایر روش های تامین مالی از طریق انتشار اوراق مالی اسلامی عملا با تصویب "قانون بازار اوراق بهادار" در سال 1385 مطرح شد.

این مقام مسئول یادآور شد: طراحی ابزارهای مالی با تفویض اختیار ابزارهای مالی جدید از مجلس به شورای عالی بورس و اوراق بهادار و تكمیل زیرساختها از سال 1388 شتاب گرفت بطوریكه در حال حاضر 12 نوع اوراق مالی اسلامی داریم كه بر حسب نیاز مالی بنگاه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مورد استفاده قرار می گیرند.

رادفر اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق سلف، اوراق مشاركت، اوراق جعاله، اوراق سفارش ساخت، اوراق وكالت و اوراق مضاربه را از جمله انواع اوراق مالی اسلامی برشمرد و گفت: در حال حاضر مدل سازی برای تأمین مالی در ایران تكمیل شده و هم اكنون پكیجی از انواع اوراق مالی اسلامی داریم.

رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین در ادامه، فرهنگ سازی و آموزش گسترده را از پیش نیازهای توسعه این اوراق مالی اسلامی دانست و بر انجام آن تأكید كرد.

وی یادآور شد: شركتهای خصوصی از سال 1389 شروع به استفاده از این ابزارهای جدید مالی كردند اما دولت این موضوع را در بودجه سال 1394 مطرح و در سال 1395 و 1396 به صورت جدی از این ابزارها استفاده كرد.

رادفر نقش اسناد خزانه دولت را در ساماندهی بدهی های دولت موثر خواند و گفت: اسناد خزانه بدهی های معوقه دولت را بهادارسازی و منظم می كند. بخش دیگری از انتشار اوراق توسط دولت نیز با هدف تامین مالی و دریافت وجه نقد است كه البته هزینه كرد آن بسیار مهم است.

وی افزود: طبق قانون بودجه، تعیین نرخ اوراق بابت مدیریت تبعات احتمالی انتشار اوراق مالی اسلامی به كمیته ای متشكل از رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزیر اقتصاد و رئیس بانك مركزی محول شده است.

رادفر یادآور شد: آخرین اوراق در سال 98 با نرخ 18 درصد منتشر شد و برای سال 99 هم كمیته نرخ اوراق را متناسب با زمان انتشار تعیین می كند.

رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به نقش بانك مركزی در مدیریت نرخ تامین مالی بازار گفت: بانك مركزی مكلف به انجام معاملات و كنترل نرخ در بازار سرمایه از طریق عملیات بازار باز شده كه در این صورت، تامین مالی دولت از طریق انتشار اوراق امری بسیار مطلوب خواهد بود و البته به شرطی كه تعریف اوراق مضاربه در طرح های سودآور زیرساختی خرج شود.

رادفر كنترل سقف تعهدات دولت را یك امر بدیهی خواند و گفت: دولت اوراق را در چارچوب قانون بالادستی منتشر می كند ضمن اینكه در قانون برنامه ششم توسعه نیز محدودیت هایی برای دولت مشخص شده است.

وی با ارائه آماری از وضعیت بازار بدهی ها تا پایان آذرماه 98 گفت: ارزش اسمی كل اوراق بدهی بازار سرمایه 136 هزار میلیارد تومان بوده كه 119 هزار میلیارد تومان آن مربوط به دولت، شركتهای دولتی و شهرداری ها و 17 هزار میلیارد تومان آن مربوط به بخش خصوصی است.

رئیس اداره نظارت بر انتشار و ثبت اوراق بدهی سازمان بورس و اوراق بهادار با تأكید بر لزوم افزایش سهم بخش خصوصی ازر نظام تأمین مالی و بازار سرمایه بیان داشت: افزایش این سهم قطعاً نیازمند آموزش، فرهنگ سازی و كنترل نرخ تأمین مالی است.

قرارداد مضاربه چیست

قرارداد مضاربه ، یکی از انواع عقود معین در قانون مدنی است که شرایط و ویژگی های آن توسط قانونگذار معین شده است . در این عقد ، یکی از طرفین به تامین سرمایه و دیگری به تجارت با سرمایه مشغول می شود . مضاربه ویژگی های خاصی چون نقد بودن سرمایه ، جایز بود ، لزوم تعیین سهم طرفین از سود و . دارد .

برای مشاوره قرارداد مضاربه

برای مشاوره قرارداد مضاربه

عناوین اصلی این مقاله

حتما در بین تسهیلات و عقود بانکی نام مضاربه را شنیده اید ، مضاربه یکی از قرارداد هایی است که هم در اسلام پذیرفته شده و سود آن جایز شمرده شده و هم قانون مدنی نام فصلی را به خود اختصاص داده است . مضاربه یکی انواع عقود معین است و شرایط و ویژگی های آن در قانون ذکر شده و عدم رعایت شرایط مقرر در قانون عنوان مضاربه را از آن می گیرد .

عقد مضاربه دو طرف داشته که مالک و مضارب نام دارند ، ما در این مقاله عقد مضاربه را بررسی کرده و شرایط و ویژگی های آن را بیان می کنیم . همچنین در بخش سوم عوامل زوال عقد مضاربه را بر می شمریم .

مضاربه چیست ؟

قانون مدنی مواد 546 تا 560 خود را در فصلی تحت عنوان مضاربه ، به بیان تعریف این عقد ، ویژگی ها و مسائل مربوط به آن اختصاص داده است .

بر اساس ماده 546 قانون مدنی : " مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک ‌باشند صاحب سرمایه مالک و عامل مضارب نامیده می شود . "
این ماده در تعریف مضاربه بیان می کند که عقد مضاربه عقدی است تعریف اوراق مضاربه تعریف اوراق مضاربه که در آن یکی از طرفین سرمایه ای را در اختیار دیگری می گذارد و قید میکند که طرف دیگر با آن تجارت کند و سود را با یکدیگر شریک شوند . در حقیقت عامل ، که مضارب نامیده می شود ، سهم سرمایه خود را با کار خود می پردازد .
اگر تجارت خاصی بین طرفین عقد مضاربه شرط نشده باشد ، عامل می تواند هر نوع تجارتی که خواست انجام دهد . این موضوع به این شکل در ماده 553 قانون مدنی بیان شده است : " در صورتی که مضاربه مطلق باشد یعنی تجارت خاصی شرط نشده باشد عامل میتواند هر قسم تجارتی را که صلاح بداند بنماید ولی ‌در طرز تجارت باید متعارف را رعایت کند . "

ویژگی ها و شرایط مضاربه

مضاربه همانند دیگر عقود معین ویژگی هایی دارد که قانون گذار آن ها را بیان کرده است . مهم ترین این ویژگی ها عبارت اند از :

نقد بودن : نکته مهم در عقد مضاربه این است که سرمایه باید وجه نقد باشد . این موضوع در ماده 547 قانون مدنی صراحتا بیان شده است . مثلا اگر کسی وسیله کار در اختیار کسی بگذارد تا با آن کار کند و سود را شریک شوند ، عقد مضاربه محقق نشده است . بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور ، پول های خارجی نیز وجه نقد محسوب می شوند .

ممکن است در حالتی مالک سرمایه طلبی از طرف دیگر داشته باشد و بگوید به جای این که بدهی خود را پرداخت کنی ، با آن پول تجارت کن و سود را شریک شو . لازم به ذکر است که این کار ، یعنی قرار دادن دین بر ذمه به جای سرمایه ، ممکن نیست .

جایز بودن : مضاربه عقدی جایز است . ماده 550 قانون مدنی آن را بیان کرده است . البته برخی معتقدند می توان به وسیله شرط ضمن عقدی ، حق بر هم زدن عقد را از دو طرف گرفت .

لزوم تعیین سهم مالک و مضارب : سهم مالک و مضارب از سود تجارت مشخص باشد . این مشخص بودن به این معنا است که باید به صورت درصد و یا کسری از کل سود بیان شود . مثلا گفته شود که 60 درصد سود به مالک تعلق دارد و یا ربع سود سهم مضارب است .

این موضوع در ماده 548 اینطور بیان شده است : " حصه هریک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل ، از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد . "
بر اساس این ماده اگر در قرارداد مضاربه بیان شود که تمام سود برای مالک است ، آن عقد مضاربه نیست . این موضوع در جایی که سود یکی از آنها ثابت باشد هم صادق است ، مثلا بگویند 50 میلیون تومان سود برای مضارب و ما بقی برای مالک باشد البته اگر عرف سکوت را جور دیگری تعبیر کرد ایرادی ندارد مثلا در جایی که سهم طرفین تعیین نشود در عرف آن را به طور مساوی تقسیم کنند .
ماده 557 راه حل این اتفاق را شرح داده است : " اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار گذارد که تمام منافع مال مالک باشد در این صورت معامله مضاربه محسوب نمی شود و عامل ‌مستحق اجرت‌ المثل خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل را تبرعا انجام داده است . "
قانون مدنی راه حل این موضوع را در مضاربه نبودن عقد و پرداخت اجرت المثل به عامل دانسته است . اما اگر مشخص شد عامل به صورت مجانی کار خود را انجام داده اجرت المثل تعلق نمی گیرد .

بیشتر بخوانید: اجرت المثل چیست

زوال مضاربه

بر اساس ماده 551 قانون مدنی : عقد مضاربه به یکی از علل ذیل منفسخ میشود :

در صورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین . البته اگر وصیت به مضاربه شده باشد مرگ موجب انفساخ نمی شود .
​

در صورت مفلس شدن مالک . در حقیقت مفلس شدن همان ورشکستگی در حقوق امروز است . در این حالت ، عامل یا همان مضارب ، جزو طلبکاران نمی آید و نسبت به سود مال مضاربه ، شریک محسوب می شود . یعنی در صورت ورشکستگی مالک ، مضارب مراحل طلبکاران برای رسیدن به سود خود را طی نمی کند و چون حق عینی دارد ، سود خود را خارج از صف دریافت می کند .

در صورت تلف شدن تمام سرمایه و ربح . ( ربح همان سود است . )

در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده مثلا تجارت مورد نظر آنها زنبور داری بوده ، ممکن است شرایطی پیش بیاید که زنبورداری ممکن نباشد که در این صورت مضاربه منفسخ می شود .

برای مطالعه بیشتر درباره قرارداد مضاربه در کانال تلگرام حقوق قراردادها عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قرارداد مضاربه پاسخ دهند .

سوالات متداول

1- ✔️ مضاربه چیست ؟

✔️ مضاربه عقدی است که یک طرف آن سرمایه تامین کرده و طرف دیگر با آن تجارت می کند . این عقد شرایطی دارد که در مقاله به آن پرداخته شده است .

2- ✔️ سرمایه در عقد مضاربه به چه معنا است ؟

✔️ سرمایه در عقد مضاربه تنها وجه نقد است که توضیحات آن در مقاله بیان شده است .

3- ✔️ سهم طرفین در عقد مضاربه چگونه تعیین می شود ؟

✔️ سهم طرفین باید به صورت درصد و یا کسری از سود احتمالی در نظر گرفته شود . البته استثنائی هم دارد که در مقاله گفته شده است .

اوراق تامین مالی چیست؟

واحدهای اقتصادی گاهی اوقات برای انجام فعالیت‌های مورد نظر خود به منابع مالی جدید نیاز پیدا می‌کنند و می‌توانند این کار را از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق انجام دهند. در ادامه به سراغ این موضوع می‌رویم و به شما می‌گوییم که اوراق تامین مالی چیست و بنگاه‌های اقتصادی چگونه از طریق این اوراق، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین می‌کنند. همراه ما باشید.

اوراق تامین مالی چیست؟

تامین مالی به فرآیندی گفته می‌شود که یک شرکت از طریق آن منابع مالی مورد نیاز خود را افزایش می‌دهد. تامین منابع مالی هم از طریق منابع خارج از واحد اقتصادی انجام می‌شود و هم می‌توان آن را از طریق منابع داخلی یک بنگاه اقتصادی انجام داد.

در گذشته، شرکت‌ها بیشتر فرایند تامین مالی را از طریق بانک‌ها و با گرفتن وام انجام می‌دادند اما امروزه تامین مالی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تامین مالی از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق مختلف است.

تامین منابع مالی از طریق بازار سرمایه هم به شرکت‌ها برای تامین منابع مالی مورد نیازشان کمک می‌کند و هم بازار سرمایه به یکی از اهداف مهم خود که تامین منابع مالی مورد نیاز فعالان اقتصادی است تا حد زیادی دست پیدا می‌کند.

انواع اوراق تامین مالی

گفتیم یکی از راه‌های تامین مالی شرکت‌ها، بازار سرمایه است. در کشور ما تامین مالی از بازار سرمایه از طریق صکوک انجام می‌شود. ابزارهای مالی که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه مورد استفاده قرار می‌گیرند و انواع مختلفی هم دارند.

صکوک، اوراق بهادار با پشتوانه مالی است که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند براساس فعالیت‌های سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیت‌هایی که بدون خلق ارزش و کار صورت می‌گیرند، سودآوری داشته باشد.

گفتیم اوراق بهادار صکوک انواع مختلفی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به صکوک اجاره، صکوک مرابحه، صکوک مشارکت، صکوک منفعت، صکوک استصناع، صکوک مضاربه، صکوک مزارعه، صکوک مساقات، صکوک جعاله، صکوک خرید دین، صکوک رهنی و صکوک سلف اشاره کرد. در ادامه به معرفی بعضی از این اوراق می‌پردازیم. همچنان با ما همراه باشید.

اوراق مشارکت (صکوک مشارکت)

اوراق مشارکت، اوراق بانام یا بی‌نامی است که به قیمت اسمی و برای مدت معین منتشر می‌شود و هدف از انتشار آن‌ها تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی یا تهیۀ مواد ‌اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی است و از طریق عرضه عمومی به سرمایه‌گذاران واگذار می‌شوند.

صکوک مشارکت برای واحدهای اقتصادی که آن‌ها را منتشر می‌کنند در واقع نوعی بدهی محسوب می‌شوند و یکی از منابع تامین مالی آن‌ها از بازار سرمایه به شمار می‌روند.

اوراق مرابحه (صکوک مرابحه)

صکوک مرابحه نوعی از اوراق بهادار است که صاحبان آن به صورت مشاع، مالک مال یا دینی هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. صاحب ورق مالک و طلبکار آن دین است. واحدهای اقتصادی می‌توانند از اوراق مرابحه نیز برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود استفاده کنند.

اوراق استصناع (صکوک استصناع)

صکوک استصناع، اوراق بهاداری بانام یا بی‌نام قابل نقل و انتقالی هستند که دارندگان آن به صورت مشاع مالک دارایی پایه‌ای هستند که در قرارداد استصناع آمده است.

دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی می‌توانند برای تامین مالی از اوراق استصناع استفاده کنند. این کار به دو روش استصناع مستقیم و استصناع غیر مستقیم انجام می‌شود.

اوراق اجاره (صکوک اجاره)

اوراق اجاره از دیگر ابزارهای بازار بدهی به شمار می‌روند و برای تامین مالی واحدهای تولیدی و خدماتی منتشر می‌شوند. دارندگان این اوراق مالکیت مشاع نسبت به دارایی‌های پایه قرارداد اجاره دارند.

هدف از انتشار صکوک اجاره، تامین مالی واحدهای اقتصادی برای خرید یک یا مجموعه‌ای از دارایی ها و اجاره آن‌ها به بانی قرارداد است. سود اوراق اجاره به صورت اجاره دارایی پایه اوراق، به دارندگان آن در سررسید مشخص پرداخت می‌شود. اوراق اجاره انواع مختلفی دارند.

اوراق منفعت (صکوک منفعت)

اوراق منفعت از دیگر ابزارهای تامین مالی واحدهای اقتصادی از طریق بازار سرمایه به شمار می‌روند. اوراق منفعت، سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده اوراق بر مقدار مشخصی شده‌ای از خدمات و یا منافع آینده یک دارایی است که پس از پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است.

صاحبان دارایی بادوام می‌توانند برای تامین منابع مالی مورد نیازشان برای بخشی از منافع حاصل از دارایی، دست به انتشار اوارق منفعت بزنند.

مزایای تامین مالی از طریق بازار سرمایه

تامین مالی از طریق بازار سرمایه مزایای مختلفی دارند که در زیر به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• کنترل نداشتن تامین کننده سرمایه بر کسب و کار و نحوه اجرای طرح
• مشخص بودن اقساط وام
• امکان تامین مالی با حجم بالا
• به صرفه‌تر بودن از نظر مالیاتی، کمتر بودن میزان مالیات برای واحدهای اقتصادی و معافیت مالیاتی سود اوراق برای خریداران
• پرداخت اصل بدهی در سررسید
• جذب سرمایه‌های سرمایه‌گذاران خرد

سهم تامین مالی از بازار سرمایه

یکی از مهم‌ترین سوالات درباره اوراق تامین مالی می‌تواند این باشد که سهم بازار سرمایه در تامین منابع مالی چقدر است؟

بازارهای مالی فرصتی بسیار خوب برای شرکت‌ها و دولت‌ها برای تامین منابع مالی مورد نیازشان به شمار می‌روند و در دنیا بازار سرمایه نقش برجسته‌ای در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی دارد.

در ایران سهم اوراق تامین مالی نسبت به سیستم بانکی در تامین سرمایه بسیار کم است و برای نمونه در سال 1398، سهم بازار سرمایه در تامین مالی 21 درصد بوده که بیش از 90 درصد تامین مالی از بازار سرمایه هم متعلق به دولت بوده است.

عدم آشنایی بنگاه های مالی با ابزارهای بازار سرمایه برای تأمین مالی یکی از دلایلی است که موجب شده است بازار سرمایه در تامین مالی واحدهای اقتصادی نسبت به سیستم بانکی نقش کمتری داشته باشد.

سخن آخر

تامین مالی، فرآیند تامین سرمایه و منابع مالی مورد نیاز شرکت‌ها و دولت برای انجام فعالیت‌های مختلف اقتصادی است. تامین مالی از روش‌های مختلفی انجام می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تامین منابع مالی است که از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق است.

بازار سرمایه فرصتی بسیار خوب برای واحدهای اقتصادی به منظور تامین منابع مالی محسوب می‌شود و در دنیا نیز بازارهای مالی نقش عمده‌ای در تامین مالی واحدهای اقتصادی بر عهده دارند.

در کشور ما تامین مالی از طریق بازار سرمایه به وسیله ابزارهای مالی اسلامی (صکوک) انجام می‌شود که انواع مختلفی دارد. از جمله این اوراق می‌توان به صکوک اجاره، صکوک مرابحه، صکوک مشارکت، صکوک منفعت، صکوک استصناع، صکوک مضاربه و … اشاره کرد.

همه چیز درباره «صکوک»

دنیای اقتصاد : گروه بورس-: در کشورهای توسعه یافته، بازارهای مالی از جایگاه خاصی برخوردارند، در حالی که در ایران، بانک‌ها نقش محوری در اقتصاد دارند؛ به این معنا که مردم حضور در بانک‌ها و سرمایه‌گذاری در سپرده‌ها را به واسطه دریافت سود تضمین شده (هرچند کم باشد) مطمئن‌ترین روش برای حفظ ارزش سرمایه خود می‌دانند.

هرچند بخشی از این امر را باید به دلیل ناآشنایی مردم با بورس و بازارهای مالی دانست. این عدم آشنایی تا اندازه‌ای است که استقبال عمومی مردم حتی از اوراق مشارکت و صکوک (که تعریف اوراق مضاربه با سود بسیار بالاتر از شبکه بانکی فاقد هرگونه ریسک هستند) در بازار فرابورس قابل توجه نیست؛ اوراقی که به جای سود روزشمار 6 درصدی، سود 17 درصدی را به صورت روزشمار و بدون جریمه در اختیار سرمایه‌گذاران می‌گذارند، اما هنوز عامه مردم با آن بیگانه‌اند. در گفت‌وگوی زیر که با مجید پیره،‌ کارشناس مالی اسلامی و مشاور فقهی سازمان بورس اوراق بهادار، صورت گرفته، موارد لازم برای سرمایه‌گذاران در مورد اوراق پربازده و کم‌ریسک صکوک تشریح شده است.

مفهوم صکوک چیست و تفاوت آن با اوراق مشارکت عادی در چیست؟
کلمه «صکوک» از جمع «صک» در زبان عربی گرفته شده است که در فارسی به «اوراق بهادار» ترجمه شده است. در واقع صکوک، گواهی‌هایی با ارزش اسمی یکسان هستند که پس از عملیات پذیره‌نویسی، مبلغ مندرج در آن توسط خریدار به ناشر پرداخت می‌شود و دارنده آن، مالک بخشی از دارایی‌ها و منافع حاصل از یک پروژه یا سرمایه‌گذاری خاص است.
صکوک در شکل کلی، همه انواع اوراق بهادار اسلامی را در برمی‌گیرد و با توجه به اینکه اوراق مشارکت نیز در انواع اوراق بهادار اسلامی طبقه‌بندی می‌شود، بنابراین می‌توان گفت اوراق مشارکت‌ هم یکی از انواع صکوک به شمار می‌آید.

انواع صکوک کدامند؟
صکوک به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
صکوک با نرخ بازدهی ثابت.
صکوک با نرخ بازدهی متغیر.
اوراق صکوک اجاره و مرابحه از انواع صکوک با نرخ بازدهی ثابت و اوراق مشارکت و مضاربه از صکوک با نرخ بازدهی متغیر هستند.

هر یک از انواع صکوک با چه هدفی مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
ابزارهای مالی اسلامی، کارکردهای تامین مالی مختلفی دارند و هر یک می‌توانند در حوزه معینی مورد استفاده قرار گیرند.به طور مثال اوراق مرابحه، ابزار تامین مالی با سررسید کمتر از یک سال است و بنابراین، برای تامین مالی کوتاه‌مدت مناسب است؛ یا اوراق اجاره از انواع صکوک با دوره سررسید بیش از یک سال است و در بخش اوراق بلندمدت طبقه‌بندی شده است.بنابراین می‌توان گفت با توجه به دوره سررسید اوراق، بنگاه‌های اقتصادی در شرایط گوناگون از مدل‌های مختلف صکوک استفاده می‌کنند و در واقع بنگاه‌هایی که در پی تامین مالی کوتاه‌مدت با ارقام خرد هستند به دنبال اوراق مرابحه و آنها که به دنبال سررسید بلندمدت هستند، به دنبال اوراق اجاره می‌روند.اوراق مضاربه نیز اوراق بهاداری است که براساس عقد مضاربه طراحی شده است. ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و به عنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می‌دهد تا آنها را در فعالیت اقتصادی سودآوری به کار گیرد و در پایان هر دوره مالی، سود حاصله را براساس نسبت‌هایی که روی اوراق نوشته شده، میان خود و صاحبان اوراق تقسیم کند.

مراحل اجرایی انتشار صکوک اجاره برای متقاضیان تامین مالی چیست؟
انتشار اوراق بهادار اسلامی (صکوک) از روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در انتشار صکوک اجاره، بنگاه مالی برخی از دارایی‌های خود که قابلیت خلق جریان نقدینگی دارند را شناسایی کرده و آنها را از طریق بازار سرمایه به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. سرمایه‌گذارانی که در خرید این اوراق مشارکت دارند، همان افرادی هستند که دارنده صکوک محسوب می‌شوند و در واقع به صورت مشاع، مالک دارایی می‌شوند.دارندگان صکوک بعد از کسب مالکیت مشاع دارایی، آن را به همان بنگاه مالی اجاره می‌دهند و اجاره بها را در دوره معینی دریافت می‌کنند.
در حقیقت در الگوی صکوک اجاره، نرخ اجاره بهای پرداختی به دارندگان صکوک، همان نرخ سود دریافتی سرمایه‌گذاران است.

درخصوص متغیر ریسک چه مطالعات و محاسباتی قبل از انتشار صکوک انجام می‌گیرد؟
برخی از انواع صکوک با نرخ بازدهی ثابت، ریسک کمتری دارند و در مقابل صکوک با نرخ بازدهی متغیر از ریسک بیشتری برخوردارند.
از آنجا که بین ریسک و بازده نسبت مستقیم وجود دارد در نتیجه افراد با پذیرش ریسک بالاتر به دنبال بازدهی بیشتر هستند که این مورد درباره صکوک هم صادق است. سرمایه‌گذاران در صکوک پرریسک، در صورتی حاضر به سرمایه‌گذاری هستند که نرخ سود بیشتری دریافت کنند.نکته مهم در ریسک صکوک این است که درآمد آن از محل یک دارایی واقعی حاصل می‌شود و به همین دلیل، مخاطره آن نسبت به ابزارهای مالی مانند اوراق قرضه کمتر است.در شرایطی که ریسک برخی از ابزارها در نظام مالی غربی می‌تواند بحران‌زا باشد، ریسک ابزارهای مالی اسلامی بحران‌زا نیست و این مساله، یکی از مزایای بزرگ صکوک نسبت به اوراق بهادار غیراسلامی است.

مرجع تعیین‌کننده مقبولیت ریسک برای انتشار صکوک چیست؟
نهاد خاصی متولی سنجش ریسک صکوک نیست و در واقع ارزیابی ریسک صکوک بستگی به خود سرمایه‌گذاران دارد، به طوری که هر کدام از افرادی که در انواع صکوک سرمایه‌گذاری می‌کنند، سطح متفاوتی از ریسک را می‌پذیرند.

در ایران اوراق صکوک به عنوان اوراق بدون ریسک نزد سرمایه‌گذاران شناخته شده است. تا چه حد این طرز تلقی را صحیح می‌دانید؟
این مطلب را از نظر شخصی قبول ندارم، چون در ایران انتشار اوراق بیشتر از طریق مدل‌های بدون ریسک صورت تعریف اوراق مضاربه گرفته، این در حالی است که در برخی بازارهای مالی اسلامی، صکوک‌هایی با ریسک‌ بالاتر منتشر می‌شود.

نرخ سود 17 تا 5/17 درصدی کنونی، چگونه برای اوراق صکوک به دست آمده است؟
نرخ سود کنونی صکوک در مقایسه با سایر اوراق بهادار رقیب، تعیین و مشخص می‌شود.
در شرایط کنونی که نرخ سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت، وضعیت مشخصی دارند، نرخ صکوک اجاره نیز باید به صورتی تعیین شود که برای سرمایه‌گذاران به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری جذاب به حساب آید و به همین دلیل، صکوک تاکنون با نرخ‌های مورد اشاره منتشر شده‌اند.

در بازارهای مالی دنیا نرخ بازده صکوک چگونه است؟
بستگی به ساختار و نوع صکوک، نرخ بازده آن متفاوت است. در برخی مدل‌های صکوک، حداقل نرخ سودی تضمین می‌شود که به سرمایه‌گذاران پرداخت شود، این در حالی است که برخی دیگر هیچ تضمینی برای پرداخت سود ندارند.

چرا پس از یک دوره انتشار سریع و گسترده اوراق صکوک، در حال حاضر انتشار اوراق جدید تعریف اوراق مضاربه با رکود مواجه شده است؟
علت عمده این رکود، نرخ بالای سود اوراق است که متقاضیان تامین مالی را تحت فشار قرار می‌دهد. برای رفع این مشکل نیز سازمان بورس در حال مذاکره است تا نرخ اوراق به گونه‌ای تنظیم شود تا هم برای متقاضیان تامین مالی و هم برای سرمایه‌گذاران مطلوب باشد و به‌این ترتیب بازار نوپای صکوک تقویت خواهد شد؛ البته این فرآیند زمانبر است.

آشنایی و استقبال مردم و متقاضیان انتشار از صکوک در بازار سرمایه چگونه افزایش خواهد یافت؟
در شرایط حاضر که بازار نوپا است، باید تبلیغات و اطلاع‌رسانی در این زمینه بیشتر شود تا هم بنگاه‌های متقاضی استفاده‌کننده از صکوک از قابلیت انتشار اوراق مطلع شوند و هم سرمایه‌گذاران با منافع صکوک آشنا شوند.

چشم‌انداز توسعه انتشار این بازار جدید مالی را چگونه می‌بینید؟
صکوک در کشورهایی مانند مالزی و قطر از سابقه انتشار بیشتری برخوردار است و اگر سابقه انتشار صکوک در این کشورها را بررسی کنیم، پی می‌بریم تعریف اوراق مضاربه که این اوراق بهادار اسلامی با استقبال زیادی از سوی سرمایه‌گذاران و همچنین سیاست‌گذاران نظام پولی و مالی مواجه شده است. حال سوالی که مطرح می‌شود این است که علت جذابیت این اوراق برای آنها چیست؟ علت این است که آنها در یک ابزار مبنی بر قوانین و شریعت اسلام سرمایه‌گذاری می‌کنند و در واقع این ابزار از معاملات ربوی به دور است.دلیل جذابیت این اوراق برای سیاست‌گذاران نیز این است که این ابزار برخلاف انواع دیگر ابزارهای غیراسلامی بحران‌زا نیست و بالطبع مورد استفاده بیشتر قرار می‌گیرد.
در ایران نیز با فرهنگ‌سازی بیشتر، استقبال گسترده‌تر از صکوک در سال‌های آینده مورد انتظار است.

تجزیه و تحلیل اوراق مشارکت و اوراق بهادار

بخش چهارم اوراق قرضه و اوراق مشارکت مواد ۵۱ تا ۷۱ لایحه در رابطه با اوراق قرضه می باشد اوراق قرضه معرف مبلغی وام و بهره معین بوده و تنها توسط شرکت سهامی عام منتشر می شود مثلاً شخصی مبلغ ۱۰ میلیون را به مدت یک سال به شرکت واگذار می کرد و ماهانه مبلغ سود دریافت می نمود پس از یک سال نیز اصل مبلغ یعنی ۱۰ میلیون تومان را دریافت می کرد اوراق قرضه دیگر منتشر نمی‌شود زیرا شورای نگهبان به دلیل ربوی بودن و دریافت بهره معین و مغایرت با اصل ۴۴ قانون اساسی آنرا غیر شریف اعلام کرده است که امروزه به جای اوراق قرضه و اوراق مشارکت منتشر می‌شود قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۶ و آیین نامه اجرایی مصوب سال ۱۳۷۷ مقررات اوراق مشارکت را مشخص کرده است در صورتی که مجوز انتشار اوراق مشارکت صادر می‌شود که شرکت طرح عمرانی داشته یا در شرکت های پذیرفته شده در بورس طرحی برای نوسازی و توسعه داشته باشد.

دسترسی آسان به مطلب

ماهیت اوراق مشارکت

گرچه به عقیده برخی مقررات اوراق مشارکت با عقد مضاربه سازگار می باشد اما اوراق مشارکت ماهیت آن عقد شرکت می باشد تضمین اصل مبلغ و سود در ماده ۵ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت پیش‌بینی شده است بر خلاف مقتضای ذات عقد شرکت نمی باشد و تعهد حسن انجام مشارکت است.

ویژگی های اوراق مشارکت

به موجب ماده ۲ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت و اوراق بهادار به نام یا بی نام است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های موضوع ماده یک را دارند واگذار می گردد دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود

سود اوراق مشارکت به صورت علی الحساب تعیین می شود و سود قطعی تنها پس از پایان دوران مشارکت قابل مطالبه خواهد بود سود اوراق مشارکت ممکن است از سود سهام شرکت بیشتر یا کمتر باشد.

نکته ویژگی‌های اوراق مشارکت

اوراق بهادار می تواند با نام یا بی نام باشد با قیمت اسمی معین منتشر می شود به منظور ایجاد سرمایه گذاری به تعریف اوراق مضاربه صورت مشارکتی در طرح‌های زیربنایی تولیدی و ساختمانی است

شرکت های مجاز به انتشار اوراق مشارکت

به موجب ماده ۱ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت اوراق مشارکت توسط شرکت‌های دولتی دولت شهرداری ها و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و موسسه‌های آموزش منفعه و همچنین شرکت سهامی عام و خاص و تعاونی و تولید و منتشر می‌شود اما اوراق قرضه طبق ماده ۵۱ لایحه فقط توسط شرکت سهامی عام قابل انتشار بوده است.

شرایط مشارکت منتشر کننده اوراق مشارکت

به موجب ماده ۱۵ تا ۱۷ آیین نامه اجرایی ماده ۱۷ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور شرایط زیر باید در اوراق مشارکت رعایت شود.

حداقل ۲ سال از تاریخ پذیرش شرکت در بورس گذشته باشد و در دو سال مالی پیش از انتشار اوراق مشارکت سودآور بود و امکان سود آوری در آینده وجود داشته باشد بعلاوه اینکه زیان انباشته نشده باشد

صورت های مالی دو دوره پیش از تقاضا انتشار باید به تصویب مجمع عمومی رسیده و سوابق گزارش دهی و شفافیت نیز به تایید سازمان بورس رسیده باشد.

انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت به دو دسته عادی و مرکب تقسیم می‌شود دارنده اوراق مشارکت عادی حقیقی جز دریافت اصل و سود و سایر حقوق مالی ندارند اوراق مشارکت مرکب به دو دسته اوراق مشارکت قابل تبدیل و قابل تعویض با سهام تقسیم می‌شود انتشار اوراق مشارکت قابل تبدیل و تعویض با سهام فقط توسط شرکت سهامی عام امکان پذیر است.

اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام

به موجب مواد ۳۰ و ۳۱ آیین نامه اجرای قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت در اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام شخص می‌تواند به جای دریافت اصل مبلغ و سود اوراق مشارکت خود را با سهام شرکت تبدیل نماید با انتشار این نورا شرکت باید افزایش سرمایه دهد اما لازم نیست که در زمان تصمیم به انتشار اوراق مشارکت اقدام به افزایش سرمایه نماید و می تواند مهلتی که دارندگان این‌گونه سهام قصد تبدیل اوراق با سهام شرکت را دارند افزایش سرمایه دهد پس از صدور سهام جدید در نتیجه افزایش سرمایه سهامداران شرکت حقی نسبت به آن ندارند زیرا حق دریافت سهام جدید شرکت برای دارندگان اوراق مشارکت قابل تبدیل با سهام است. انتشار اوراق مشارکت قابل تبدیل با سهام به تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام می رسد زیرا انتشار این نوع را با افزایش سرمایه همراه است و هر نوع تغییر سرمایه منحصراً در صلاحیت مجمع عمومی فوق‌العاده می‌باشد.

اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام

مثلاً شرکت آب ساز شمال اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام شرکت منتشر می نماید و پس از سررسید به جای آنکه سهام شرکت خود را به دارنده بدهد سهام شرکت خود در شرکت راهسازی قزوین را به دارنده اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام می دهد و به موجب ماده ۲۹ آیین نامه اجرای قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت این صورت ناشر یعنی همان شرکت آب ساز شما موظف است حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض موجودی سهام شرکت‌های مذکور را تا سررسید نهایی اوراق مشارکت نگهداری نماید و به همین دلیل نیازی به افزایش سرمایه وجود ندارد در مثال ما شرکت آب ساز شمال که صادر‌ کننده اوراق مشارکت است سهام خود در شرکت راهسازی قزوین را تعویض می نماید پس نیازی به افزایش سرمایه وجود ندارد. تصمیم انتشار اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام به عقیده دکتر اسکینی باید به تصویب مجمع عمومی عادی برسد زیرا منتج به افزایش سرمایه نمی‌شود.

هم اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام و اوراق قرضه قابل تعویض با سهام با افزایش سرمایه همراه می باشد طبق ماده ۶۱ لایحه مجمع عمومی فوق‌العاده مقارن با اجازه انتشار اوراق قرضه قابل تعویض با سهام باید افزایش سرمایه شرکت و اقلام برابر مبلغ اوراق قرضه تصویب کند و همچنین طبق ماده ۶۹ لایحه مجمع عمومی فوق‌العاده در زمان تصمیم راجع به انتشار اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام باید اجازه افزایش سرمایه را به هیئت مدیره بدهد.

مرجع صدور مجوز برای انتشار اوراق مشارکت

امروزه با توجه به ماده ۲۳ قانون بازار اوراق بهادار و صدور مجوز اوراق مشارکت دیگر با بانک مرکزی نمی باشد و در صلاحیت سازمان بورس است اما مراجع مندرج در ماده ۲۷ این قانون از کسب مجوز از سازمان بورس معاف هستند