دنیای رمزارزها


نگرانی امنیتی؛ یکی از بنیان‌گذاران اتریوم دنیای رمزارزها را ترک می‌کند

دی ایوریو می‌خواهد بر کارهای انسان‌دوستانه و پروژه‌هایی که به رمزارز ربطی ندارند، تمرکز کند

کیف‌پولی مجازی برای دارایی‌های دیجیتال، در سال گذشته حدودا یک میلیون مشتری داشت - Pexels

آنتونی دی ایوریو، از بنیان‌گذاران شبکه اتریوم گفت که تا حدی به دلیل دغدغه امنیتی خود، دنیای این رمزارز را ترک می‌کند.

بنا بر گزارش‌ها، این کارآفرین ۴۸ ساله از سال ۲۰۱۷ یک تیم امنیتی دارد و محافظان شخصی‌ هر کجا که می‌رود با او سفر می‌کنند یا در مقصد به او می‌پیوندند.

او بنا دارد در چند هفته آینده شرکت دیسنترال (Decentral Inc) را که محفلی برای تولید نرم‌افزارهای خلاقانه، واقع در شهر تورنتو است، بفروشد. این شرکت فناوری‌های تمرکززدایی شده را در کانون توجه قرار داده و خالق برنامه جکس (Jaxx) است؛ کیف‌پولی مجازی برای دارایی‌های دیجیتال که در سال گذشته حدودا یک میلیون مشتری داشت.

آقای دی ایوریو به بلومبرگ گفت که می‌خواهد بر کارهای انسان‌دوستانه و پروژه‌هایی که به رمزارز ربطی ندارند، تمرکز کند. او افزود که قصد ندارد از هیچ پروژه‌ بلاک‌چین اضافه‌تری حمایت مالی کند و به زودی روابط خود را با سایر شرکت‌های نوپایی که در حال همکاری با آن‌ها است هم قطع خواهد کرد.

آقای دی ایوریو گفت: «این کار با میزان خطر بالایی مواجه است که من تمایلی به رویارویی با آن ندارم.» به گزارش بلومبرگ او نخواست میزان دارایی‌های رمزارز و کل سرمایه خود را فاش کند و گفت: «من در این فضا خیلی احساس امنیت نمی‌کنم. به نظرم اگر روی مشکلات بزرگ‌تر متمرکز شوم، برایم امن‌تر خواهم بود.»

او در سال ۲۰۱۳ از بنیان‌گذاران اتریوم بود؛ شبکه‌ای که به محفلی برای بسیاری از پروژه‌های توجه‌برانگیز دنیای رمزارز مبدل شد. این شبکه به ویژه یک نظام مالی تمرکززدایی شده است که در آن افراد می‌توانند بدون استفاده از میانجیگری بانک‌ها پول قرض بگیرند، تجارت کنند و به دیگران وام بدهند. ارزش رمزارز اصلی این شبکه با نام اتر در بازار ۲۲۵ میلیارد دلار است.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

این شهروند کانادایی وقتی انگشت‌نما شد که گران‌ترین آپارتمان کشور را خرید و مقداری از بهای آن را با ارز دیجیتال پرداخت. این پنت‌هاوس سه طبقه‌ در ساختمان سنت رجیس تورنتو، که سابقا برج و هتل بین‌المللی ترامپ بود، در مرکز تجاری شهر واقع شده است و ۲۸ میلیون دلار کانادا برای او آب خورد.

در چند سال گذشته آقای دی لوریو در سرمایه‌گذاری‌های پرخطر و ماجراجویانه فعال بوده و به شرکت‌های نوپا مشاوره داده است. او همچنین مدیر ارشد ارزهای دیجیتال بازار بورس تورنتو است.

نشریه فوربس در فوریه ۲۰۱۸ ثروت او را حدود یک میلیارد دلار تخمین زد. از آن زمان ارزش اتریوم بیش از دو برابر افزایش یافته است.

آقای دی ایوریو به بلومبرگ گفت که او با سرمایه‌گذاران احتمالی برای شرکت دیسنترال صحبت کرده است و به نظرش این شرکت نوپا «چند۱۰۰میلیون» دلار ارزش دارد. او در نظر دارد این شرکت را در ازای پول رایج یا سهامی در شرکتی دیگر و نه رمزارز بفروشد. پول رایج ارزی است که به عنوان پول پذیرفته شده است و شرایط و ضوابط آن را دولت‌ها تعیین می‌کنند.

او به این نشریه گفت: «می‌خواهم سرمایه‌گذاری‌های خود را متنوع کنم تا فقط فردی در دنیای رمزارزها نباشم بلکه آدمی باشم که به مصاف مشکلات پیچیده می‌رود.»

او یکی از اعضای از پروژه ارو(Arrow) است که بنا دارد وسیله نقلیه‌ای بدون آلودگی بسازد و مدیر آن همکلاسی دی ایوریو در دبیرستان است. او همچنین مشاور یکی از سناتورهای پاراگوئه است.

وی گفت: «هر وقت نیاز باشد دوباره از رمزارز استفاده خواهم کرد اما در اکثر مواقع این کار ضروری نیست. این امر واقعا درصد کوچکی از مسائل مورد نیاز جهان است.»

او همچنین به سایت کوین‌دسک گفت: «من فردی‌ام که در دنیای رمزارز فعال است ولی نمی‌خواهم شخصی شناخته شوم که منحصرا در کار رمزارز است. می‌خواهم به عنوان کسی که حلال مشکلات است شناخته شوم.»

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

بیت کوین یک ارز دیجیتال است و بر خلاف تمامی ارزهای رایج دنیا با نظارت هیچ گونه نهاد مرکزی مانند بانک‌ها یا دولت‌های سیاسی عمل نمی‌کند در عوض به واسطه یک پروتکل کاملا غیرمتمرکز یک فرایبند همتا به همتای کاملا رمزنگاری شده به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

به گزارش ایمنا، بیت کوین یک رمز ارز است که در ژانویهٔ ۲۰۰۹ در پی سقوط بازار املاک (عامل بحران اقتصادی بود) به وجود آمد و ایده آن متعلق به شخصی ناشناس با نام مستعار (ساتوشی ناکاموتو) است که هویت وی تاکنون مخفی مانده است.

بیت کوین به شما پیشنهاد انتقال ارزها در سراسر دنیا را با کارمزدی بسیار پایین ارائه می‌دهد؛ کارمزد این نوع انتقال، از روش‌های معمول انتقالِ آنلاینِ ارزها کمتر است. این ارز دیجیتال برخلاف سایر ارزها که هر یک توسط دولتی اداره می‌شود غیرمتمرکز است و هیچ کشوری نمی‌تواند ادعای تسلط کامل بر این شبکه را داشته باشد و یا تصمیم‌گیری‌ای برای آن انجام دهد.

هیچ بیت کوینی به‌صورت فیزیکی وجود ندارد، تنها زیرحساب‌ها هستند که به‌صورت دفتر کل و شفاف در دسترس همه مردم قرار دارد. این حجم عظیم از اطلاعات و تراکنش‌های مالی، نیازمند قدرت پردازشی بسیار زیادی برای شبکه باست.

بیت کوین توسط دولت‌ها و قدرت‌های مرکزی پشتیبانی نمی‌شود وه دولت‌ها بیت کوین را به‌عنوان یک کالای رسمی و با ارزش محسوب نمی‌کنند.

نمودارهای بیت کوین در بین معامله‌گران از طرفداران زیادی برخوردار است و باعث به‌وجود آمدن چندین رمز ارز دیگر تحت عنوان آلت کوین شده است.

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

بیت کوین چیه

بیت کوین نوعی پول الکترونیک است که به وسیله آن می‌توانید به هر نقطه‌ای از دنیا پول بفرستید یا از آن برای خرید کالا و خدمات استفاده کنید. دو ویژگی اصلی بیت کوین یعنی غیرمتمرکز بودن و در امان ماندن از چاپ واحدهای پولی بیشتر، دستاورد مهمی در برابر پول‌های امروزی به حساب می‌آیند که مسیر را برای شکل جدیدی از نظام اقتصادی در آینده باز می‌کند. بیت کوین را می‌توانید به عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری در نظر بگیرید، به وسیله آن انتقالات ارزی خود را انجام دهید و حتی از فروشگاه‌های آنلاین سفارش دهید.

تاریخچه بیت کوین

در گذشته، ارزش پول هر کشور را ذخایر طلای آن کشور مشخص می‌کرد و کشورهایی که طلای بیشتری به صورت ذخیره داشتند، ثروتمندتر بودند. اما این توافق جهانی حالا تغییر کرده است. در حال حاضر ارزش پول کشورها بر اساس توان اقتصادی و سیاسی مشخص می‌شود و بحران‌های اقتصادی می‌توانند بسیار بر ارزش پول هر کشور تأثیر بگذارند.

بیت کوین نوعی پول دیجیتال است که بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸ آمریکا به وجود آمد.. ارزی که فارغ از بانک‌ها و بحران‌های اقتصادی، تلاش می‌کند که ارزش پول کاربرانش را حفظ کند و حتی آن را افزایش دهد. ساتوشی ناکاموتو، وایت پیپر بیت کوین را در سایتی با دامنه Bitcoin.org منتشر و در ۳ ژانویه سال ۲۰۰۹ اولین بلاک بلاکچین را استخراج کرد. در اولین بلاک نوشته شده بود: «در تاریخ ۰۳/‏۰۱/‏۲۰۰۹‬ نخست‌وزیر در آستانه دومین کمک مالی به بانک‌ها است.

بنیان‌گذار بیت کوین

۱۴ سال پیش شخص یا گروهی با استفاده از نام مستعار ساتوشی ناکاموتو مقاله‌ای منتشر کردند که در آن سیستم نرم‌افزاری جدیدی به نام بیت کوین را توصیف می‌کرد؛ سیستمی برای تحول امورمالی سنتی. هویت ناکاموتو تا به امروز یکی از بزرگ‌ترین معماهای دنیا رمزارزهاست. در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸، ساتوشی ناکاموتو یک مقاله نه صفحه‌ای را در گروهی با موضوع رمزنگاری ارسال کرد که در آن درباره شکل جدیدی از پول الکترونیکی به نام بیت کوین صحبت شده بود. در آن زمان نه تنها کسی به هویت ناکاموتو اهمیت نمی‌داد بلکه اکثر افراد آن گروه نیز به مفهوم و ایده بیت کوین اعتقادی نداشتند. تا آن زمان افراد زیادی در تلاش بودند تا نوعی از یک پول دیجیتالی ارائه دهند اما همگی با شکست مواجه شدند تا در ۹ ژانویه ۲۰۰۹، ناکاموتو شبکه بیت کوین را راه اندازی کرد.

هال فینی Hal Finney یکی از معدود افرادی بود که شیفته ایده بیت کوین شد و در هفته‌های اولیه بیت کوین به همراه ساتوشی ناکاموتو دورادور با هم بر روی این شبکه کار می‌کردند و در نهایت اولین تراکنش بیت کوین از سمت ناکاموتو به فینی به ثمر رسید. حدود دو سال بیت کوین به آهستگی به رشد خود ادامه داد و ناکاموتو نیز با توسعه‌دهندگان دیگر به صورت ناشناس همچنان در ارتباط بود.

در دسامبر ۲۰۱۰ ناکاموتو ارسال پیام‌های عمومی و در سال ۲۰۱۱ ارتباط خود با توسعه‌دهندگان را به طور کامل متوقف کرد. وی رهبری پروژه را به گوین اندرسن Gavin Andresen سپرد و با انتشار یک نامه، از دیدگان محو شد. در این ۳ سال ناکاموتو هیچ اطلاعات شخصی از خود منتشر نکرد و تمامی نوشته‌های او درباره بیت کوین و کدهای آن بود. تنها چیزی که از این شخص یا تیم می‌دانیم این است که او حدود یک میلیون بیت کوین در کیف پول خود دارد که در سال اول استخراج شده و تا به حال دست نخورده باقی مانده است.

در طول این سال‌ها تقریباً هر کسی که حتی کمی با اکوسیستم بیت کوین درگیر بوده به عنوان ساتوشی ناکاموتو معرفی شده است و تمام این ادعاها رد شده، هیچ شخصی به صورت رسمی به عنوان ساتوشی ناکوموتو مشخص نشده است.

در سال ۲۰۱۴ نیز گروهی از دانشجویان و محققین دانشگاه استون بیرمنگام انگلستان، با انجام یک تحلیل زبان‌شناسی به این نتیجه رسیدند که نیکولاس سابو Nicholas Szabo به احتمال زیاد ناکاموتو است اما وی این ادعا را رد کرد.

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

تعداد کل بیت کوین‌ها

ارز دیجیتال بیت کوین با نماد بی‌تی‌سی BTC تنها ارز شبکه بیت کوین است. ساتوشی ناکاموتو بلاک چین بیت کوین را به گونه‌ای برنامه‌نویسی کرده است تا فقط ۲۱ میلیون واحد بیت کوین وجود داشته باشد. هر کوین جدید طی فرایند استخراج ایجاد و به بازار عرضه می‌شود. یکی از دلایلی که بیت کوین را دارایی ضد تورمی می‌خوانند همین ویژگی محدود بودن آن است. از آن جایی که هیچ نهاد کنترل دنیای رمزارزها کننده‌ای برای بیت کوین وجود ندارد پس طبیعتاً نیز نمی‌توانند میزان عرضه آن را افزایش بدهند.

هاوینگ Halving

هاوینگ یک مفهوم مهم در استخراج بیت کوین است. مفهومی که با سختی شبکه تا حدودی ارتباط دارد. در ابتدا شروع کار بلاک چین، بیت کوین پاداش استخراج هر بلاک (حل هش) ۵۰ بیت کوین بود اما از آن جایی که عمل استخراج باید تا سال ۲۱۴۰ ادامه یابد، این مبلغ کاهش یافت.

تقریباً هر چهار سال یا هر ۲۱۰ هزار بلاک، پاداش استخراج نصف می‌شود. اولین هاوینگ در سال ۲۰۱۲ اتفاق افتاد که بعد از استخراج ۲۱۰ هزارمین بلاک پاداش استخراج به ۲۵ بیت کوین رسید. در سال ۲۰۱۶ دومین هاوینگ انجام شد و این پاداش به ۱۲.۵ واحد بیت کوین تقلیل یافت. آخرین هاوینگی که اتفاق افتاده است در سال ۲۰۲۰ نهایی شد و پاداش استخراج ماینرها به ۶.۲۵ واحد بیت کوین کاهش یافت. انتظار می‌رود هاوینگ بعدی در سال ۲۰۲۴ اتفاق بیفتد.

پس از آخرین هاوینگ پاداش به صفر می‌رسد و دیگر امکان استخراج وجود نخواهد داشت.

سالهای پیش از بیت کوین

بیت کوین اولین رمزارز ایجاد شده است اما قبل از بیت کوین نیز تلاش‌هایی برای ایجاد ارزهایی آنلاین با استفاده از دفتر کل ایمن شده با رمزگذاری صورت گرفته بود. بی مانی B-Money و بیت‌گلد Bit Gold می‌توان به عنوان ارزهای پیش از بیت کوین نام برد که هیچ وقت به طور کامل توسعه نیافته‌اند.

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

بیت کوین در برابر پیتزا

از آنجایی که بیت کوین تا این لحظه معامله واقعی نداشت و فقط استخراج شده بود پس طبیعتاً ارزش‌گذاری این دارایی نوظهور نیز غیرممکن بود. در سال ۲۰۱۰ شخصی تصمیم گرفت برای اولین بار از بیت کوین برای خرید پیتزا استفاده کند. نتیجه این معامله مبادله ۱۰ هزار بیت کوین در برابر ۲ پیتزا بود. ۱۰ هزار بیت کوینی که امروزه میلیون‌ها دلار ارزش دارد.

جزییات بیت کوین

بیت کوین شامل مجموعه‌ای از کامپیوترهاست که به آنها گره گفته می‌شود و کدهای بیت کوین را اجرا کرده و آنها را در فضایی به نام بلاک چین ذخیره می‌کنند. بلاک چین‌ها را می‌توان به‌صورت مجموعه‌ای از بلوک‌های مکعبی شکل در نظر گرفت که در هر یک از آنها مجموعه‌ای از معاملات ذخیره شده است.

از آنجایی که تعداد بسیار زیادی از کامپیوترها به‌صورت هم‌زمان در حال اجرای این کدها و ذخیره‌سازی کردن آنها در بلاک چین‌ها هستند و همان‌طور که اشاره کردیم، همه افراد چه کسانی که گره‌ها را در اختیار دارند و چه افراد معمولی نیز می‌توانند به اطلاعات تراکنش‌ها به‌صورت شفاف و فیلتر نشده دسترسی داشته باشند، پس می‌توان این نکته را بیان کرد که امکان تقلب در این شبکه در حدود صفر درصد است.

برای انجام هرگونه اقدام خراب‌کارانه در این شبکه، شخص یا شرکت باید بتواند ۵۱% از قدرت پردازشی کامپیوترهای بیت کوینی را در اختیار بگیرد. بیت کوین در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰۰ گره پردازشی دارد و تعداد این عدد نیز هر لحظه در حال افزایش است، این موضوع احتمال وقوع چنین حملاتی را بیش از پیش کاهش می‌دهد. حتی اگر حمله‌ای به شبکه صورت بگیرد، گره‌های بیت کوین یا افرادی که با کامپیوترهایشان در شبکهٔ بیت کوین فعالیت می‌کنند، یک عملیات فورک به یک بلاک چین جدید را انجام می‌دهند، بدین ترتیب حمله بی‌اثر شده و چیزی به مهاجمان نمی‌رسد.

فورک – Fork (چنگال): به تغییراتی مانند اضافه کردن ویژگی‌های جدید، ایجاد لایه‌های امنیتی، رفع باگ‌های شبکه و غیره گفته می‌شود که خود به دو دستهٔ سخت و نرم (Hard Fork و Soft Fork) تقسیم می‌شوند.

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

روش‌های درآمدزایی با بیت کوین

ترید بیت کوین

ترید (معاملات در بازه‌های زمانی کوتاه) و سرمایه‌گذاری بلندمدت دو روش محبوب کسب درآمد از این رمزارز هستند. تریدرهای با کمک نوسان‌های بازار تلاش می‌کنند تا از این طریق سود کسب کنند. هرچند ایده اولیه این کار آسان به نظر می‌رسد اما نیازمند شناخت زیاد از بازار و آشنایی با انواع روش‌های تحلیل تکنیکال و فاندامنتال است. با وجود ریسک زیاد و میزان دنیای رمزارزها تلاش مورد نیاز زیاد برای این روش، تاکنون برای تریدرهای زیادی سود زیادی در پی داشته است و از محبوب‌ترین روش‌ها است.

سرمایه‌گذاری بلند مدت بیت کوین

سرمایه‌گذاری بلند مدت در بازار نیز مشابه ترید کردن است. با این تفاوت که در سرمایه‌گذاری بلندمدت مدت زمان بین معاملات خرید و فروش بین چند ماه تا چند سال است. برای مثال اگر در سال ۲۰۱۰ در بازار سرمایه‌گذاری کرده بودید اکنون حدود ۶.۵ میلیون دلار سرمایه داشتید. قیمت این رمزارز در زمان نگارش این مقاله حدود ۲۹ هزار دلار و دامیننس این ارز ۴۴.۶ درصد است.

استخراج بیت کوین

محبوب‌ترین راه کسب درآمد بعد از ترید و سرمایه‌گذاری، استخراج است. استخراج بدون نیاز به دانش فنی خاصی، صرفاً با راه‌اندازی یک دستگاه ماینر و نود استخراج و وصل کردن آن به کیف پول بیت کوین امکان‌پذیر است. اما در این روش نیز ریسک‌های مختلفی وجود دارد. از جمله‌: قوانین داخلی کشور برای استخراج، هزینه‌های بالای استخراج، سختی شبکه این کوین که کار استخراج را سخت‌تر کرده است و در نهایت هزینه‌های برق و دستگاه‌های خنک‌کننده.

بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال با کمک کامپیوترها و دانش فنی برنامه نویسی به وجود آمده‌اند. یک واحد از این کوین در واقع رشته کد رمزنگاری شده و ثبت شده در شبکه‌ی بلاک چین است. رشته کد ذکر شده تمامی سوابق تراکنش‌ها، مشخصات همه‌ی واحدهای ارز و گذشته‌ی معاملات را در خود ذخیره دارد.

بیت‌کوین از سایت استخراج تا قیمت ارز دیجیتال + آموزش رایگان پادشاه رمزارزها

برای دنیای رمزارزها اینکه بلاک چین بتواند اطلاعات جدید شبکه را ثبت و ضبط کند، نیاز دارد که به صورت منظم بلاک‌هایی برای ثبت اطلاعات به آن اضافه شود. بنابراین استخراج به زبان ساده فرایند حل معادلات ریاضی بلاک چین برای اضافه کردن یک بلاک است. استخراج‌کننده یا ماینر کسی است که برای تأیید تراکنش‌های شبکه و امنیت آن، توان محاسباتی و زمان فعالیت کامپیوتر خود را اختصاص می‌دهد. کار دیگری که استخراج کننده انجام می‌دهد، ایجاد یک واحد جدید از بلاک از طریق انجام این محاسبات است. در پایان، شبکه در ازای خدماتش، به او پاداشی از همان رمزارز می‌دهد.

در حال حاضر پاداش استخراج یک بلاک در بلاک چین معادل ۶.۲۵ BTC است. اما با دنیای رمزارزها توجه به سختی شبکه و رقابت بسیار زیاد، معمولاً ماینرها به استخرهای استخراج می‌پیوندند. در استخرها، کاربران توان پردازشی خود را با همدیگر به اشتراک می‌گذارند تا شانس بیشتری برای استخراج یک بلاک داشته باشند. در نتیجه پاداش بلاک بین ماینرهای استخر نسبت به سودشان از پردازش استخر تقسیم می‌شود.

قیمت بیت کوین

بیت کوین در تاریخ سیزدهم شهریورماه ۱۴۰۱ با قیمت ۱۹ هزار و ۷۰۰ دلار معامله می‌شود.

پای مهدی طارمی به دنیای رمزارز‌ها باز شد | آیا پایان عمر بیت کوین نزدیک است؟ | قیمت ۱۰ رمزارز برتر ۱۵ آبان

قیمت بیت کوین نوسان شدیدی را تجربه کرده است. قیمت بیت کوین در هفته گذشته رکورد تازه ۶۷ هزار دلاری را برای خود ثبت کرد، ولی نتوانست این روند صعودی را ادامه دهد. در معاملات امروز بازار جهانی ارز‌های دیجیتال قیمت بیت کوین محبوب‌ترین ارز دیجیتالی به ۶۱ هزار و ۳۴۹ دلار رسیده است.

به گزارش نبض بورس، قیمت بیت کوین نوسان شدیدی را تجربه کرده است. قیمت بیت کوین در هفته گذشته رکورد تازه ۶۷ هزار دلاری را برای خود ثبت کرد، ولی نتوانست این روند صعودی را ادامه دهد. در معاملات امروز بازار جهانی ارز‌های دیجیتال قیمت بیت کوین محبوب‌ترین ارز دیجیتالی به ۶۱ هزار و ۳۴۹ دلار رسیده است. قیمت بیت کوین در ۲۴ ساعت گذشته افتی ۱.۱۶ درصدی را به ثبت رسانده و در مجموع هفت روز گذشته افتی ۰.۳۲ درصدی را نشان می‌دهد. اگرچه این روز‌ها بیت کوین روندی نزولی در پیش گرفته است و از نقطه اوج خود یعنی کانال ۶۷ هزار دلاری فاصله دارد، اما تحلیل‌گران بازار کریپتو معتقدند هدف قیمتی بیت کوین تا ۹۰.۰۰۰ دلار افزایش‌یافته و بعد از اصلاح، به ۱۰۰.۰۰۰ دلار نیز خواهد رسید.

ارز دیجیتال اتریوم نیز با نوسان منفی ۰.۶۳ درصدی امروز به قیمت ۴ هزار و ۴۹۸ دلار، معادل ۱۲۶ میلیون تومان معامله می‌شود و، اما ارزش آن ۳.۶۷ درصد نسبت به هفته قبل افزایش یافته است. قیمت دوج کوین در ۲۴ ساعت اخیر ۰.۵۵ درصد کاهش یافته است و به رده نهم ارز‌های برتر رسیده است. سولانا ۲.۱۲ درصد مثبت شد و به رده چهارم ارز‌های برتر صعود کرد و شیبااینو ۱۸.۶۷ درصد افزایش قیمت را به ثبت رساند.

پورتو با صرافی مشهور همکاری می‌کند

این روز‌ها رمزارز‌ها اقتصاد دنیا را تحت تأثیر قرار داده‌اند و حتی نقش آن‌ها را در باشگاه‌های فوتبال هم می‌توان مشاهده کرد. بسیاری از باشگاه‌های تصمیم گرفته‌اند کوین مخصوص خودشان را داشته باشند و حتی بخشی از سهام‌شان را با با استفاده از این رمزارز‌ها به هواداران اختصاص دهند. باشگاه پورتو هم جدیدترین باشگاهی است که اعلام کرده با همکاری صرافی مشهور «بایننس» توکن هواداری‌اش را عرضه خواهد کرد. در تبلیغات این همکاری هم مهدی طارمی ستاره ایرانی پورتو به چشم می‌خورد. این باشگاه حتی تبلیغ صرافی بایننس را هم پشت پیراهن آبی‌ها حک کرده است.

پای مهدی طارمی به دنیای رمزارز‌ها باز شد | آیا پایان عمر بیت کوین نزدیک است؟ | قیمت ۱۰ رمزارز برتر ۱۵ آبان

عمر استخراج بیت کوین چه زمانی به اتمام می‌رسد؟

با توجه به حجم و سرعت استخراج فعلی پیش بینی می‌شود که آخرین بیت کوین در سال ۲۱۴۰ میلادی استخراج شود و از آن زمان به بعد تنها راه کسب درآمد از آن خرید و فروش بیت کوین است. نکته اینجاست که پایان عمر استخراج بیت کوین به معنای از بین رفتن شبکه این ارز قدرتمند نیست؛ چرا که هنوز افراد زیادی وجود دارند که خواهان خرید آن و دریافت کارمزد‌ها هستند. هرچند که این کارمزد‌ها در مقایسه با پاداش استخراج ناچیز به نظر می‌رسد، اما احتمالا سازندگان بیت کوین برای جلوگیری از سقوط آن کم کم آن‌ها را افزایش می‌دهند.

۵ مکانیزم کلیدی دنیای رمزارز که باید بشناسید

بلاک‌چین

توضیح فناوری بلاک‌چین که پایه‌ی تمامی رمز ارزهاست می‌تواند گاهی گیج‌کننده و حتی دشوار باشد. ارزهای مختلف از عبارت‌های مختلفی برای توضیح عملکرد این شبکه استفاده می‌کنند. در صنعت رو به رشد رمز ارزها که با سرعتی زیاد در حال توسعه است، هماهنگی با عبارت‌های جدید کمی دشوار است.

شاید تا به‌حال بعضی از این اصطلاحات را شنیده باشید، از جمله سازوکارهایی که در آن‌ها از کلمه‌ی Proof (اثبات) استفاده شده است. مکانیزم‌های اجماع (Consensus Mechanisms) انواع متفاوتی دارند و از مفاهیم ابتدایی مانند اثبات سهام (Proof of stake) تا سازوکارهای کمتر شناخته شده مانند اثبات سوزاندن (Proof of Burn) را در برمی‌گیرند. اما هر یک از این مکانیزم‌ها چه مفهومی دارند؟

در ادامه با یعضی از الگوریتم‌های کلیدی رمز ارزها و مفهوم آن‌ها آشنا می‌شویم:

۱. اثبات سهام یا Proof of Stake (PoS)

رمز ارز

حتی اگر در دنیای رمز ارزها تازه‌وارد باشید، احتمالا درباره‌ی اثبات سهام یا PoS شنیده‌اید. این سازوکار بخشی جدانشدنی از اکوسیستم رمز ارزهاست که امنیت را برای کاربران تامین می‌کند. اما اگر دنیای رمزارزها بخواهیم دقیق‌‌تر به آن نگاه کنیم، اثبات سهام یک مکانیزم توافقی است که در هر رمز ارز مبتنی بر بلاک‌‌چینی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اثبات سهام یک مکانیزم معروف است که می‌تواند به‌جای اثبات کار (Proof of Work) به‌‌کار گرفته شود، زیرا از نظر مصرف انرژی بهینه‌تر است. البته در ادامه به توضیح شیوه‌ی اثبات کار هم می‌پردازیم.

سازوکار اثبات سهام برای کار کردن به تایید کننده‌هایی نیاز دارد و این همان جایی است که پروسه‌ی نگهداری سهام وارد بازی می‌شود. این تایید کننده‌ها بلوک‌های جدیدی ایجاد می‌کنند و تراکنش‌ها را در شبکه سفارش‌گذاری می‌کنند، مانند Kraken و KuCoin. با این کار از دسترسی تمامی نودها به توافق یکسان در آن شبکه اطمینان حاصل می‌شود. سپس تایید کننده‌ها برای کار خود از پلتفرم مورد نظر پاداش دریافت می‌کنند. در نتیجه، کل فرایند در شرایط برد-برد برای هر دو طرف پیش می‌رود.

اثبات سهام به تایید کننده‌های بسیاری نیاز دارد، اما هر فرد با اندکی رمر ارز و حافظه‌ی رم کافی می‌تواند اعتبارسنجی کند. این یعنی شیوه‌ی اثبات سهام یا همان PoS از نامتمرکز ماندن بلاک‌چین اطمینان حاصل می‌کند. یک تایید کننده بلوک‌های جدید ایجاد می‌کند و آن‌هایی را که ایجاد نکرده‌ است بررسی می‌کند. این مکانیزم امکان تضمین امنیت شبکه و غیر متمرکز ماندن آن را فراهم می‌کند.

۲. اثبات اعتبار یا Proof of Authority (PoSA)

بلاک‌چین

اثبات اعتبار که به اختصار PoSA هم نامیده می‌شود، در واقع گونه‌ای از مکانیزم اثبات سهم است. اما این نوع سازوکار کمی شخصی‌تر از اثبات سهام است. در این شیوه نیاز است تایید کننده‌ها به‌جای حفظ رمز ارز خود، هویت و اعتبار خود را حفظ کنند.

بعضی افراد این روش را بهتر از اثبات سهام می‌دانند، چون در این روش همیشه مشخص نیست که تایید کننده‌ها به سود شبکه کار خواهند کرد. ممکن است بعضی از آن‌ها مقدار ناچیزی سهام را نسبت به حجم کل رمز ارزهایشان نگهداری کنند. این یعنی اگر آن‌ها نقش خود را به‌طور کامل ایفا نکنند، مقدار زیادی از دارایی‌شان را از دست نمی‌دهند.

مکانیزم اثبات اعتبار سهام با هدف حل این مشکل، نیاز به حفظ اعتبار تایید کننده‌ها دارد. بنابراین، تایید کننده‌ها گمنامی خود را از دست می‌دهند، مشخصه‌ای که معمولا دارندگان رمز ارزها به‌صورت سنتی دارند. حفظ اعتبار معمولا فقط تایید کننده‌های متعهد یا دائمی را ترفیع می‌دهد.

این سازوکار از نظر تئوری به‌خوبی کار می‌کند، اما بلاک‌چین‌های بزرگی مانند بیت‌کوین با هزاران تایید کننده نمی‌توانند از آن بهره بگیرند. با این حال، می‌تواند برای شبکه‌های کوچک‌تر انتخاب مناسبی باشد.

۳. اثبات کار یا Proof of Work (PoW)

بلاک‌چین

اثبات کار شکل دیگری از مکانیزم‌های اجماع است که در شبکه‌های غیرمتمرکز وجود دارد. معمولا از این شیوه برای تایید تراکنش‌ها و استخراج توکن‌های جدید در فرایند استخراج رمز ارزها استفاده می‌شود. اما این متد شامل چه مواردی است؟

هدف استفاده از شیوه‌ی اثبات کار، بازدارندگی در مقابل حملات آنلاین خطرناک و مخرب از سوی مجرمان سایبری است. این روش به‌عنوان راهی برای مهار کردن مشکلات روزافزون ایمیل‌های هرز توسعه داده شد، اما اکنون بسیاری از رمز ارزهای مشهور از جمله بیت‌کوین از آن استفاده می‌کنند.

با این وجود، اجرای موفق شیوه‌ی اثبات کار اصلا کار ساده‌ای نیست. این مکانیزم برای پردازش محاسبات پیچیده‌ی ریاضیاتی به تعداد بسیار زیادی از افراد نیاز دارد تا با این کار بتوانند شبکه‌ را در مقابل حملات امن نگه دارند. این امر به بلاک‌چین امکان می‌دهد شواهدی را مبنی بر توسعه‌ در بستر قدرت پردازشی‌اش فراهم کند. در نهایت، این کار از هرگونه عمل مخرب درون آن شبکه جلوگیری می‌کند.

اما این مکانیزم هم مصرف انرژی بالایی دارد و با محیط زیست سازگار نیست. انرژی مورد نیاز برای این شیوه، به حجم عظیم برق مورد نیاز برای استخراج رمز ارزها اضافه می‌کند که یکی از عوامل مهم در گسترش تغییرات اقلیمی تلقی می‌شود. اگرچه به‌کارگیری شیوه‌ی اثبات کار را در تامین امنیت و سلامت شبکه انتخاب بسیار مناسبی است، اما نمی‌توان از پیامدهای زیست محیطی آن چشم‌پوشی کرد.

۴. اثبات فعالیت یا Proof of Activity (PoA)

رمز ارز

مکانیزم اجماعی اثبات فعالیت در واقع ترکیب دو مکانیزم اثبات کار و اثبات سهام است. این شیوه در سال ۲۰۱۴ در دنیای رمز ارزها ظهور کرد، اما در همین مدت کوتاه به محبوبیت زیادی دست یافته است. اثبات سهام و اثبات کار به تنهایی فقط قادر به دفع دنیای رمزارزها نیمی از حملات سایبری مخرب هستند، اما سازوکار اثبات فعالیت می‌تواند لایه‌های امنیتی بیشتری را برای بلاک‌چین فراهم کند تا میزان امنیت آن افزایش یابد.

PoA به این دلیل موفق است که مجرمان سایبری باید برای اجرای حملات خود به یک شبکه‌ی غیرمتمرکز، دو عامل نرخ هش استخراج و تعداد کوین‌ها را کنترل کنند. بنابراین، حمله‌ی احتمالی به ۵۱ درصد (یا بیشتر) از کل قدرت ماینینگ شبکه و ۵۱ درصد (یا بیشتر) از کوین‌های نگهداری شده در شبکه نیاز دارد. همین موضوع کار را برای موفقیت چنین اقدامات مجرمانه‌ای دشوار می‌کند.

۵. اثبات سوزاندن یا Proof of Burn (PoB)

بلاک‌چین

می‌توان گفت مکانیزم اثبات سوزاندن یا PoB بهترین گزینه‌ از فهرست موجود از لحاظ سازگاری با محیط زیست است. این شیوه تلاش دارد میزان بالای مصرف انرژی در شبکه‌هایی که از اثبات کار استفاده می‌کنند را مهار کند. بر خلاف مکانیزم‌های اثبات کار، اثبات سوزاندن از تجهیزات مجازی (و نه واقعی) برای تایید تراکنش‌ها استفاده می‌کند.

این فرایند با دخالت ماینرهایی آینده‌نگری انجام می‌شود که با سوزاندن کوین‌های خود نیت خیر خود را نشان می‌دهند. در عوض، این کار به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به ماینرهای تمام عیار تبدیل شوند. افزایش قدرت استخراج با تعداد کوین‌هایی که یک ماینر می‌سوزاند ارتباط دارد. در نتیجه، این مکانیزم می‌تواند هم برای شبکه‌ی بلاک‌چین و هم برای ماینرها سودمند باشد.

بلاک‌چین‌ها بسیار پیچیده هستند، اما یادگیری قدم به قدم آن‌ها آسان است

اگر هنوز با دنیای رمزارزها درک مفهوم بلاک‌چین و شبکه‌های غیرمتمرکز و عملکرد این فناوری‌ها مشکل دارید، این را بدانید که شما تنها نیستید. مفاهیم مطرح شده در این مطلب می‌توانند شما را در درک فرایندهای پیچیده‌ی مورد استفاده‌ی رمز ارزها یاری کنند. مکانیزم‌های اجماع نقش مهمی در امنیت و موفقیت این شبکه‌ها دارند.

آیا از رمز ارز ملی می توان برای سرمایه گذاری استفاده کرد؟

شفقنا رسانه_طبق گفته صالح‌آبادی، با انتشار رمزریال، افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی می‌دهند و رمز ریال تحویل می‌گیرند که این رمز ریال قابل استفاده برای سرمایه‌گذاری نیست و صرفا جایگزین اسکناس خواهد شد.

در سال‌های اخیر توجه سرمایه‌گذاران و عامه مردم به رمزارزها برای سرمایه‌گذاری در این بازار به‌منظور حفظ ارزش پول و سرمایه جلب شد و افراد زیادی وارد این حوزه شدند که سوءاستفاده‌های زیادی نیز در پی این موضوع از استخراج غیرمجاز تا مالباختگی با مبادله رمزارز غیرقانونی صورت گرفت.

به گزارش شفقنا از ایسنا، حدود ۱۲- ۱۳ سال است که گرایش جدیدی در حوزه پولی دنیا با نام رمزارزها به وجود آمده و این روزها با توجه به اینکه جنبه‌های جدیدی از رمزارزها نمود بیشتری یافته، بنابراین آنها تحت عنوان رمزدارایی‌ها شناخته می‌شوند. فلسفه اصلی رمزارزها مبتنی بر تمرکززدایی است؛ به این معنا که فضایی نوین را در حوزه پولی و سایر حوزه‌ها تصویر می‌کند که به جای آنکه یک مرکز مبدأ اعتماد مردم مانند نهادهایی همچون بانک‌های مرکزی داشته باشیم، جایگزین آن و برمبنای آنچه مردم به آن اقبال دارند، ارزشی ارائه شود.

در این فضا بیشترین حوزه‌هایی که مورد هدف قرار می‌گیرند، نهادهایی هستند که مردم برای حل مشکلاتشان به آن مراجعه می‌کنند و یکی از آنها بانک مرکزی است. هر پولی که در هر کشوری تبادل می‌شود، به اعتبار بانک مرکزی آن کشور ارزش می‌یابد؛ به بیان بهتر در صورتی که بانک‌های مرکزی نباشند، تمام اسکناس‌های رایج، سکه‌ها و سایر موارد مرتبط از ارزش ساقط می‌شوند.

به گفته مهران محرمیان – معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی- در حال حاضر در حوزه رمزارزها، فضایی شکل گرفته که از آن تمرکززدایی شده بود؛ یعنی بانک مرکزی هیچ کشوری از آن ارزها پشتیبانی نمی‌کند و ارزش فیزیکی و پشتوانه‌ای ندارد. طبیعتاً در چنین فضایی بانک‌های مرکزی طی چند سال در مقابل رمزارزها، مواجهه منفی داشتند و البته در همان حال این موضوع را بررسی می‌کردند. چراکه موضوع حاکمیت پولی در هر کشوری جزو خطر قرمزهای آن کشور به حساب می‌آید. اما پس از چندی رویکردی در بانک‌های مرکزی شکل گرفته و بانک‌های مرکزی از این فناوری و برخی ویژگی‌های آن که به حاکمیت پولی لطمه‌ای وارد نمی‌کند، استفاده و مفهوم جدیدی ارائه شود. براین اساس در صورتی که پول‌های سنتی را یک سر طیف و سمت دیگر آن را رمزارزها در نظر بگیریم، رمزپول بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) در میانه این دو طیف قرار دارد.

در سال‌های اخیر توجه سرمایه‌گذاران و عامه مردم به رمزارزها برای سرمایه‌گذاری در این بازار به‌منظور حفظ ارزش پول و سرمایه جلب شد و افراد زیادی وارد این حوزه شدند که سوءاستفاده‌های زیادی نیز در پی این موضوع از استخراج غیرمجاز تا مالباختگی با مبادله رمزارز غیرقانونی صورت گرفت.

در این بین، به‌دلیل ناشناخته بودن دنیای رمزارزها، سیاستمداران در کشورهای مختلف آگاهی کافی برای چارچوب‌گذاری و تدوین قانون‌ در این حوزه نداشتند و تاکنون نیز تکلیف مجاز یا ممنوع بودن مبادله رمزارزها مشخص نشده است. از سوی دیگر، از آنجا که در بسیاری از کشورهای دنیا هنوز رمزارزها را به رسمیت نشناخته‌اند و عمده واکنش نسبت به این فناوری مبتنی بر قاعده‌گذاری و کنترل فعالیت کاربران است، ایران نیز تلاش خود دنیای رمزارزها را می‌کند تا بتواند به تدوین قوانینی در این حوزه دست پیدا کند. در کنار تدوین قوانین برای رمزارزها، مسئولان در ایران به فکر راه‌اندازی رمز ارز ملی هستند که براساس اعلام رئیس کل بانک مرکزی، رمز ریال ملی از اوایل امسال راه‌اندازی و این رمز ریال توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود.

بر این اساس، در اوایل پاییز سال گذشته بود که صحبت‌هایی از سوی مسئولان مبنی بر راه‌اندازی رمز ارز ملی بر پایه ریال مطرح می‌شد و رئیس کل بانک مرکزی نیز اعلام کرد رمزپول ملی از جمله موارد مهم در دستور کار بانک مرکزی است که زیرساخت و دستورالعمل‌های مربوط به آن تدوین شده و در آینده نزدیک به صورت آزمایشی راه اندازی خواهد شد.

در کنار تدوین قوانین برای رمزارزها، مسئولان در ایران به فکر راه‌اندازی رمز ارز ملی هستند که براساس اعلام رئیس کل بانک مرکزی، رمز ریال ملی از اوایل امسال راه‌اندازی و این رمز ریال توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود.

طبق گفته صالح‌آبادی، با انتشار رمزریال، افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی می‌دهند و رمز ریال تحویل می‌گیرند که این رمز ریال قابل استفاده برای سرمایه‌گذاری نیست و صرفا جایگزین اسکناس خواهد شد.

بانک مرکزی هدف خود از طراحی رمزریال را تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی اعلام کرده تا با این فرآیند پول دارای موجودیت هوشمند شود.

یکی از ویژگی های حائز اهمیت رمز ارز ریال در مقایسه با اسکناس سطح امنیت بالای آن است؛ در واقع طراحی رمز ریال به صورتی است که ردیابی وجوه دقیق قابل انجام است و حتی درصورت سرقت اطلاعات رمز ریال و هک گوشی تلفن هوشمند توسط سارقان و هکرها انکان ردیابی وجود دارد.

به گفته رئیس کل بانک مرکزی «رمز ریال» یا «ریال دیجیتال» جایگزین اسکناس ریال است و کارهای آن انجام شده است و ریال دیجیتال طبق وعده به صورت آزمایشی در شهریور ماه اجرایی می‌شود. در چین نیز چنین اقدامی مشابه انجام شده و ۷۵ میلیون نفر از «یوآن دیجیتال» استفاده می‌کنند. ناشر ریال دیجیتال، بانک مرکزی است و مردم می‌توانند بجای اسکناس از آن استفاده کنند.

همچنین به تازگی هم علی صالح آبادی – رئیس کل بانک مرکزی- به ایسنا اعلام کرده بود ریال دیجیتال پایان شهریورماه به صورت آزمایشی اجرا خواهد شد.

وجه تمایز میان رمز ریال و رمز ارزهای رایج چیست؟

در بسیاری از موارد زمانی که مردم عنوان رمزریال بانک مرکزی (رمزپول) به گوششان می‌خورد، تصوری به مانند رمزارز برای آنها ایجاد می‌شود. لازم به توضیح است که رمزریال یک رمزارز جهان روا مانند بیت کوین و بی‌پشتوانه و نیازمند استخراج نیست؛ کمااینکه تمام رمزارزهای جهان روا نیز قابل استخراج نیستند، اما بیت‌کوین به عنوان مشهورترین رمزارز قابلیت استخراج دارد. البته انتشار رمزریال مانند ریال در انحصار بانک مرکزی است.

بسیاری این تصور را دارند که رمزریال، مانند سایر رمزارزها (coin) ها است که قابلیت سرمایه‌گذاری دارد، اما باید تأکید شود که اینگونه نیست زیرا هیچ فردی بر روی پول سرمایه گذاری نمی کند به بیان بهتر رمزریال همچون اسکناس ابزار مبادله، دارای قوه ابراء و یک ابزار پرداخت است.

در تشریح ویژگی‌های رمز ریال ملی این‌گونه توضیح می‌دهند که در رمزریالی که در داخل گوشی قرار می‌گیرد، بانک به عنوان شخص سوم و واسط که امکان انتقال وجه را فراهم می‌کند، حذف و عین پول و اسکناسی که در جیب داریم به صورت الکترونیک منتقل می‌شود.

البته، کارشناسان یکی از ویژگی‌های حائز اهمیت رمز ریال را در مقایسه با اسکناس، سطح امنیت بالای آن می‌دانند و می‌گویند: در واقع طراحی رمز ریال به صورتی است که ردیابی وجوه به طور دقیق قابل انجام است و حتی در صورت سرقت اطلاعات رمز ریال و هک گوشی تلفن هوشمند توسط سارقین و هکرها امکان ردیابی وجود دارد.

کارکرد رمزریال چگونه است؟

زمانی که اسکناسی میان مردم مبادله می‌شود، شخص سومی وجود ندارد. برای مثال فردی در شهر دیگری هست و در قبال خرید یک کالا نیاز به انتقال پول به واسطه یک روش از یک حساب به حساب دیگر دارد و برای این کار واسطه‌هایی نیاز است؛ زمانی که از رمزریال صحبت می شود واسطه‌ای در کار نیست، به عبارت دیگر همان اسکناس که بین مردم بدون حضور شخص سوم مبادله می‌شود، اینجا نیز همان اتفاق رخ می‌دهد با این تفاوت که بر روی بستر دیجیتال و در لحظه رخ می‌دهد.

چگونه می‌توان از رمزریال استفاده کرد؟

شهروندان مختارند پول و درآمد خود را در شکل های مختلف نگهداری کنند و عموما افراد ترجیح می دهند که ترکیبی از اشکال مختلف دارایی (اسکناس، طلا، حساب بانکی و …) را برای این منظور به کار برند. رمزریال در واقع یک انتخاب جدید به امکان‌های شهروندان برای نگهداری دارایی اضافه می‌کند و مردم می‌تواند بخشی از پول خود را به صورت رمزریال نگهداری کنند و هر فرد می تواند با مراجعه به بانک، رمزریال در کیف پول الکترونیکی خود را دریافت کند. همچنین میزان رمزریال نگهداری شده در کیف پول بسته به نوع کیف پول (کیف پول تجاری یا شخصی) متفاوت خواهد بود.

در مجموع می‌توان گفت که هدف از طراحی رمزریال در بانک مرکزی تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی است؛ با این فرآیند پول دارای موجودیت هوشمند خواهد شد. به عنوان مثال هنگامی که فرد تسهیلاتی را به صورت رمزریال دریافت کند، این امکان برای بانک و تسهیلات‌دهنده فراهم می‌کند که مبلغ موردنظر دقیقاً در جایی سرمایه‌گذاری شود که هدف گذاری شده است. این در حالی است که در مورد اسکناس و سایر روش های انتقال وجوه امکان این ردیابی هوشمند برای تسهیلات‌دهنده و سیاستگذار وجود ندارد. به بیان بهتر رمز پولها فضای نوآورانه‌ای در عرصه پولی ایجاد خواهد کرد و بانک های مرکزی دنیا به سمت استفاده از ظرفیت های آن در حال حرکت هستند.



اشتراک گذاری

دیدگاه شما

اولین دیدگاه را شما ارسال نمایید.